Neospora caninum is een van de belangrijkste besmettelijke oorzaken van verwerpen bij koeien. Een infectie met Neospora leidt niet tot ziekteverschijnselen bij de koeien. Wel kan de parasiet door weefselbeschadiging de dood van de ongeboren vrucht veroorzaken. In een vroeg stadium van de dracht kan dit onopgemerkt blijven. Vooral bij pinken komen de vruchtbaarheidsproblemen voor. N. caninum kan in hetzelfde rund tot herhaalde abortus leiden aangezien het waarschijnlijk is dat een eenmaal besmet rund levenslang besmet blijft. Als de vrucht op een leeftijd van drie tot vier maanden sterft, kan deze verdrogen of mummificeren en vaak pas maanden later worden afgezet. Als de vrucht na de vierde maand van de dracht sterft, treedt vrijwel altijd binnen 48 uur abortus op. Een enkele keer worden kalveren geboren met hersenafwijkingen ten gevolge van Neospora. Niet elk geïnfecteerd dier verwerpt, maar kan de infectie wel overdragen.

Oorzaak

Neospora caninum is een ééncellige parasiet die in 1984 voor het eerst bij honden werd onderkend. Dit verklaart de toevoeging 'caninum' (Latijn voor hond). Rund en hond zijn betrokken bij de levenscyclus van de parasiet.

Besmetting vindt op twee manieren plaats:

1. Van moeder op kalf - verticale overdracht - dit is de belangrijkste infectieroute, meer dan 80% van de kalveren geboren uit geïnfecteerde koeien is eveneens besmet. Op deze manier kan een Neospora-besmetting zich vele generaties lang in het koppel handhaven. Waarschijnlijk blijft een eenmaal besmet rund levenslang besmet. De meeste tijdens de dracht geïnfecteerde kalveren worden op het oog gezond geboren.
2. Via een eindgastheer - horizontale overdracht - De hond is de eindgastheer in de cyclus van Neospora caninum. Na opname van geïnfecteerd materiaal van het rund, bijvoorbeeld een verworpen vrucht, nageboorte of vruchtwater. Een tijdje later scheidt de hond met de ontlasting besmettelijke oöcysten (eitjes) van de parasiet weer uit. Het rund kan deze oöcysten vervolgens via het voer of het drinkwater opnemen. Een rund kan op elke leeftijd worden besmet via een eindgastheer. De besmetting wordt door het rund niet met de mest uitgescheiden.

Op het diagram hieronder is schematisch weergegeven hoe de besmettingsroute van Neospora loopt. Bron diagram: GD Diergezondheid

Verschijnselen

Het moederdier vertoont geen ziekteverschijnselen. De gevolgen voor de dracht en het (ongeboren) kalf zijn variabel.

Abortus 

In Nederland ligt de abortuspiek op 170 dagen ofwel 6 maanden (interval ongeveer 110-259 dagen). Aan de geaborteerde kalfjes zijn vaak voor het blote oog geen afwijkingen waarneembaar.  Soms is sprake van mummificatie en in een vroeg stadium van de dracht kan abortus onopgemerkt blijven (reabsorptie vrucht). Vooral bij pinken komen de vruchtbaarheidsproblemen voor. N. caninum kan in hetzelfde rund tot herhaalde abortus leiden aangezien het waarschijnlijk is dat een eenmaal besmet rund levenslang besmet blijft.

Kalf besmet geboren

• 80% van de kalveren geboren uit een met Neospora besmette moeder is zelf ook besmet. Deze kalveren worden welliswaar levend geboren maar zijn zelf levenslang geïnfecteerd. Besmetting heeft geen negatieve invloed op de groei en vitaliteit van het kalf. Wel zal de infectie op latere leeftijd vruchtbaarheidsproblemen en abortus geven.
• vroeggeboorte en dus met laag geboortegewicht - deze kalveren hebben intensieve verzorging nodig om het kalf in leven te houden.
• geboren met afwijkingen - heel soms worden kalveren geboren met hersenafwijkingen ten gevolge van een Neospora infectie. Dit geeft verschijnselen als ataxie (dronkemans gang), verminderde reflexen en paralyse.
  

Financiële schade

De schade door Neospora in Nederland is gemiddeld €100 per bedrijf. Dit is echter ongelijk verdeeld en een abortusstorm geeft op een gemiddeld bedrijf al gauw €5000 aan schade en de jaren daarop nog eens een schade van €25 per koe per jaar. Dit is een gevolg van kosten door voortijdige afvoer, melkproductiedaling en langere tussenkalftijd.

Diagnostiek

Er bestaat geen therapie, u kunt enkel infectie voorkomen. Het loont dan ook snel om de Neospora status van uw bedrijf in kaart te brengen. Dit kan op verschillende manieren:

• Bloedonderzoek – dit is gratis bij verwerpers als u deelneemt aan het GD Tankmelk Neospora programma van de GD. Los bloedonderzoek op antistoffen kan vanaf 8 maanden leeftijd, dan zijn de antistoffen uit de biest niet meer in het bloed aanwezig.
• Melkonderzoek – individueel melkonderzoek op antistoffen 
  
• Tankmelkonderzoek – dit kan in de vorm van een abonnement, verwerpersonderzoek is dan gratis. Ook eenmalig tankmelkonderzoek is mogelijk, worden in de tankmelk geen antilichamen gevonden, dan is <15% van de melkgevende dieren besmet.  
  
• Sectie verworpen kalf - Neospora veroorzaakt bij de vrucht karakteristieke weefselafwijkingen. Belangrijkste organen hierbij: hart, lever, hersenen en placenta. Een sectie is een nauwkeurig onderzoek wat bij abortus snel kan zorgen voor een juiste diagnose. Stuur het nageboorte altijd mee, voor een zo volledig mogelijk onderzoek.
  

NB: Bloed- en ontlasting onderzoek van honden op Neospora levert geen zinvolle informatie op over een besmetting.

Plan van aanpak

Er bestaat geen therapie tegen Neospora caninum infecties bij het rund. Het is daarvoor noodzakelijk om infecties te voorkomen en een gericht afvoer-beleid te handhaven. Om te inventariseren hoe de Neospora-situatie op het betreffende bedrijf is kan gekeken worden naar antilichamen in de tankmelk in combinatie met vruchtbaarheidsproblemen en eventueel bloedonderzoek op antilichamen van verwerpers. Neem contact op met de praktijk voor een gericht plan van aanpak.

Enkele management adviezen om insleep en verspreiding van Neospora te voorkomen zijn:

• Aan te kopen dieren vooraf onderzoeken op afweerstoffen tegen Neospora;
• Weer de hond uit de stal en het weiland!
  - voorkomen dat voer en drinkwater van de koeien worden verontreinigd met hondenpoep
  - voorkomen dat de hond besmet materiaal kan eten (verworpen vruchten, nageboorte, vruchtwater, rauw vlees)
  - de hond niet in de afkalfstal of op de roosters van de ligboxenstal toelaten
  - plaats bordjes in uw weiland om burgers te waarschuwen hun hond niet in uw land te laten. Bordjes zijn te verkrijgen voor ongeveer €10,- bij de GD. U kunt natuurlijk ook zelf creatief aan de slag!
  
• geen nakomelingen aanhouden van koeien met antistoffen tegen Neospora, omdat deze een zeer grote kans hebben later ook te aborteren. Melkkoeien met antistoffen tegen Neospora kunnen blauw gedekt worden, zo weet je zeker dat de nakomelingen worden afgevoerd.

Fabels en feiten rond Neospora

FABELS

De hond is de belangrijkste besmettingsbron van Neospora
Een rund of kalf kan zich besmetten via opname van besmettelijke eitjes in hondenuitwerpselen. De hond besmet zich door de nageboorte, een verworpen vrucht, vruchtwater of rauw vlees van een besmet rund op te eten. 10 tot 14 dagen later zal de hond gedurende 2 tot 3 weken via zijn uitwerpselen besmettelijke eitjes uitscheiden. De belangrijkste besmetting voor Neospora gebeurt echter via overdracht van moeder op kalf tijdens de dracht.

Een hond scheidt slechts éénmalig besmettelijke eitjes uit
Een hond kan meerdere malen uitscheiden, voornamelijk na herbesmetting. Echter, een hond die voor een tweede keer besmettelijke eitjes uitscheidt, zal dit in veel mindere mate doen dan een hond die voor de eerste keer besmet is.

Alle honden zijn gevaarlijk voor mijn weides en de omgeving
Vooral honden die nageboortes opeten zijn risicovol. Aangezien stadshonden zo goed als geen contact hebben met nageboortes, is het gevaar dan ook minimaal, maar wél aanwezig! Bijvoorbeeld als het hondje oorspronkelijk van de boerderij komt.

Neospora kan niet buiten het rund overleven
Besmettelijke Neospora-eitjes in de uitwerpselen van een hond kunnen enkele maanden overleven. 

Een Neospora-besmet rund is volledig verloren voor de fokkerij
Waardevolle positieve runderen kunnen nog gebruikt worden om embryo’s uit te spoelen. Bij het uitspoelen zijn de embryo’s immers nog niet besmet. Deze embryo’s dienen ingeplant te worden bij een rund uit een Neospora-negatieve familielijn.

Als ik Neospora terugvind op mijn bedrijf, moet ik zo snel mogelijk alle positieve dieren opruimen
In tegenstelling tot vele andere besmettelijke ziektes, is Neospora niet besmettelijk van rund op rund. In de bestrijding is het vooral van belang dat men weet welke de positieve familielijnen zijn. Op die manier kan via een gericht fokbeleid de besmettingsgraad over de jaren heen sterk verminderd worden en dooft de besmetting uit.

Neospora is besmettelijk voor de mens
Tot nu toe zijn er geen aanwijzingen dat de mens gevoelig is voor Neospora.

FEITEN

De belangrijkste besmettingsroute is van moeder op kalf
Ongeveer 80% van de kalveren geboren uit een besmette koe, is zelf ook besmet. Deze besmetting gebeurt dus in de baarmoeder en wordt de verticale overdracht genoemd. Daarom wordt aangeraden, indien bij een verwerping het moederdier antistoffen vertoont tegen Neopsora, alle familieleden van dit rund te laten analyseren op besmetting om zo een eventuele positieve familielijn(en) bloot te leggen.

Het heeft geen zin om mijn hond te laten testen op Neospora
Op het moment van problemen (verwerpen) bij de runderen, zijn normaal geen besmettelijke eitjes meer terug te vinden in de hondenuitwerpselen. De uitscheiding is dan immers al lang gestopt. Bovendien geeft bloedonderzoek van de hond bij slechts een deel van de besmette honden een positieve uitslag. Ook honden zonder antistoffen kunnen dus besmet zijn. Wanneer de hond positief tekent, wil dit enkel zeggen dat hij in contact is geweest met Neospora. Men kan dan echter niet zeggen of hij nog effectief eitjes uitscheidt.

Een met Neospora besmet rund maakt grote kans op verwerpen
Een besmet rund heeft 3 tot 7 keer meer kans op een verwerping ten opzichte van een niet-besmet rund. Bij een oude besmetting is de kans 2 tot 3 maal verhoogd. Een recente besmetting geeft tot 50% kans op een abortus

BVD werkt Neospora in de hand
Van Neospora is gekend dat het sterker tot uiting komt door een gedaalde weerstand. Sommige ziektes, waarvan BVD de belangrijkste is, tasten het afweersysteem van de koeien aan en kunnen op die manier Neospora triggeren. Ook de langdurige aanwezigheid van schimmel in het voer, kan dit veroorzaken.

Neospora kan niet behandeld worden
Momenteel bestaat er geen behandeling voor Neospora. Dieren die voor de geboorte besmet zijn, blijven dan ook levenslang besmet. Een dier dat zich echter na de geboorte besmet, kan in sommige gevallen toch terug vrij van Neospora worden.

Neospora is niet besmettelijk van rund op rund
Besmetting met Neospora tussen runderen kon nog niet aangetoond worden. Enkel de overdracht in de baarmoeder van moeder op kalf is gekend.

Neospora aanpakken is een noodzaak
Hoewel er bedrijven zijn waar – ondanks een hoge besmettingsgraad – geen abnormaal abortuspercentage beschreven is, is het toch van groot belang dat er aan actieve bestrijding wordt gedaan via een gerichte fokkerij. Bedrijven met een groot aantal besmette koeien zijn immers tijdbommen waar, bij de geringste weerstandsdaling, plots erge abortusproblemen kunnen optreden.