Van de hengsten die Nederland rijk is zullen er maar enkelen de kans krijgen zich te bewijzen in de topsport of fokkerij. Het overgrote deel zal gebruikt worden in de sport of voor recreatieve doeleinden. Hierbij is goed gedrag één van de belangrijkste eigenschappen en daar hoort hengstengedrag niet bij. Het mannelijk geslachtshormoon testosteron is verantwoordelijk voor hengstengedrag. Testosteron wordt gemaakt in de testikels (de zaadballen). Het doel van de castratie is daarom niet zozeer het uitschakelen van de zaadproductie, maar vooral het uitschakelen van de productie van testosteron.
Op basis van leeftijd worden de meeste paarden gecastreerd als ze 1–2 jaar oud zijn. Het geslachtsapparaat is dan nog relatief klein, waardoor het paard snel herstelt van de ingreep. Daarnaast is hengstengedrag nog makkelijk ‘omkeerbaar’. Bovendien is de invloed op het verder uitgroeien van het dier, wat betreft hoogte en bespiering, gering. Jongere dieren castreren kan de verdere ‘uitgroei’ licht beïnvloeden. Testosteron heeft namelijk een remmende invloed op lengtegroei van bot. Indien de testosteron invloed wegvalt groeien botten soms langer uit. Echter, dit is niet per definitie zo.
Afhankelijk van de gekozen castratiemethode kan ook het seizoen van invloed zijn op het moment van castreren. Dit is vooral van belang wanneer er een castratiemethode gebruikt wordt waarbij de operatiewonden niet gesloten worden. Het voorjaar is dan de beste tijd: de weiden staan vol met gras en het aantal insecten is ten opzichte van de zomer nog gering. Dit betekent dat er voor het paard direct na de castratie een schone omgeving is, waar het dier kan herstellen van de ingreep. Vergeet bovendien uw paard niet vóór de operatie in te enten tegen tetanus.
Er zijn verschillende manieren om een hengst te castreren. Er is een onderverdeling te maken in staand of liggend en verder kan er nog een keuze gemaakt worden of de hengst in het veld of in een operatiekamer op een kliniek gecastreerd zal worden. De castratie kan gedaan worden via de balzak, maar er zijn ook technieken waarbij “over de lies” of endoscopisch via de buikwand gecastreerd wordt. Alle methoden hebben hun voor en nadelen. Hieronder zullen we de meest gebruikte methoden wat verder toelichten en de voor en nadelen schetsen. Ook kunt u meer lezen over hoe wij castreren onder "hoe doen we dat?"
De castratie over de balzak is de manier die het meest toegepast wordt en zal daarom ook verder besproken worden. Deze manier is ook weer onder te verdelen:
Bij de operatie worden de testikels verwijderd door een sneetje in de balzak. De uitstulping van het buikvlies (tunica vaginalis)die de testikel omringt wordt ook geopend zodat de zaadstreng beter zichtbaar wordt. De zaadstreng wordt vervolgens, samen met de tunica vaginalis, stevig afgebonden. Zodoende worden bloedingen voorkomen en het buikvlies gesloten. De balzak blijft na de ingreep open zodat wondvocht gemakkelijk kan afvloeien. Wilt u meer weten? Een uitgebreide uitleg met foto’s kunt u hier vinden.
Deze methode wordt bij ons in de praktijk veel toegepast. Voordeel is dat het paard niet onder algehele narcose hoeft en thuis geholpen kan worden. Het is een snelle methode en relatief goedkoop. Nadeel is wel dat er infectiegevaar is omdat de operatie niet onder kliniek-omstandigheden wordt uitgevoerd. Bovendien is de methode niet geschikt voor oudere hengsten (ouder dan 3 jaar) omdat deze een erg dikke zaadstreng hebben en daardoor makkelijker ontsteking kan ontstaan. Daarnaast moet de hengst goed te hanteren zijn om de operatie veilig te houden. Is dat niet het geval dan kan worden gekozen om halfbedekt liggend, dus onder algehele narcose, te opereren. Voor een foto reportage kunt u hier klikken.
Wel of niet bedekt zijn van een castratie refereert aan het wel of niet openen van de tunica vaginalis. Deze uitstulping van het buikvlies omringt de gehele testikel. Bij het onbedekt castreren, wat vroeger veel werd gedaan, wordt dit vlies doorgesneden en na verwijderen van de testikel niet gehecht. Er blijft daardoor een open verbinding met de buikholte bestaan waardoor complicaties op kunnen treden zoals een buikvliesontsteking. Bij het bedekt castreren wordt dit vlies intact gelaten en samen met de testikel verwijderd. Echter, hierbij bestaat het risico dat de testikel niet volledig wordt verwijderd met alle gevolgen van dien. Beide methoden worden dan ook weinig meer toegepast.
Deze methode wordt altijd onder algehele narcose gedaan op een kliniek. Er wordt in de lies ter hoogte van het lieskanaal een sneetje gemaakt om bij de zaadstreng te komen. Vervolgens wordt de testikel naar buiten gehaald en de zaadstreng gekneusd en afgebonden. De wonden worden zorgvuldig gehecht. De algehele ingreep is steriel en infectiegevaar dan ook nihil.
Voordeel is dan ook dat oudere hengsten op deze manier met minimale risico’s gecastreerd kunnen worden onafhankelijk van het seizoen. Door de kliniekomstandigheden is het infectiegevaar klein. Voor sportpaarden is het bovendien een uitkomst dat de herstelperiode korter is dan bij halfbedekt castreren. Nadelen zijn wel dat het paard naar een kliniek moet en de kosten veel hoger zijn.
Door twee kleine openingen in de buikwand van het staande paard wordt met een endoscoop de zaadstreng opgezocht. Hier wordt vervolgens een ligatuur om aangebracht. Hierdoor krijgen de testikels geen bloed meer. Ze verschrompelen en maken dan geen zaadcellen en ook geen
mannelijk geslachtshormoon meer. De testikels worden dus niet verwijderd, maar de hengst wordt wel een echte ruin.
Een klophengst (cryptorch) is een hengst waarbij één of beide testikels niet (volledig) zijn ingedaald. Er zijn twee vormen mogelijk namelijk; “abdominaal cryptorch” (de testikel zit in de buik) of “inguinaal cryptorch” (de testikel zit in het lieskanaal). In beide gevallen is operatie op een kliniek noodzakelijk. Vaak kan de testikel met de methode via het lieskanaal verwijderd worden. Soms is hier een buikoperatie voor nodig en dan nog is dit geen garantie dat de testikel gevonden wordt.
Voor meer informatie over de nazorg na castratie van uw paard kunt u hier klikken.